Koleksiyonun Adı: Kömbe Kalıpları Koleksiyonu
Koleksiyonun ilgili olduğu ülke(ler): Türkiye, Ortadoğu ülkeleri
Koleksiyon materyalinin üretildiği ülke: Türkiye
Koleksiyon materyalinin üretildiği il: Hatay ve bilinmeyen bir bölge
Koleksiyon materyalinin üretim yılı, yılları: Halen devam ediyor
Koleksiyonun sürdürülebilirliği: Gelişebilir
Koleksiyon materyalinin cinsi: Ahşap
Koleksiyon materyalinin imalat şekli: El işçiliği
1) Koleksiyonun yapım amacı:
1- Öncelikle Türk el sanatları ve gastronomisi konusunda yapılacak çalışmalara kaynak teşkil edecek bir birikim sağlamak, mümkünse ufak çaplı bir yayın yapmak
2- Mutfak ve restoranlarda dekorasyon amacı ile kullanılmalarını sağlamak.
3- Bir koleksiyon yaparken koleksiyonculuğa ilgi duyan herkesin, gençler, hatta çocuklar dahil olayın maddi yönünü her daim ön plana çıkartan bir zihniyeti çürütmek, en ufak maddi bir sıkıntı çekmeden zaman içinde muhteşem ve yararlı bir koleksiyon yapılabileceğini göstermek.
2) Kömbe:
Kömbe nedir dersek; kömbe bir tatlıdır. Güney ve Güneydoğu Anadolu’da pek çok yerde farklı tatlarda ve farklı biçimlerde karşımıza çıkan Hatay’a özgü bir tatlı. Hatay mutfağının ülke genelinde çok meşhur olması yöreye özgü kömbenin de çok tanınmasına neden olmuştur. Tarifinde kullanılan özel bir baharat karışımında damak tadına uygun olarak pek çok farklılıklar olduğundan Hatay’ın neredeyse her ilçesinde yapılan kömbeler de farklı lezzete sahiptirler.
3) Koleksiyon nasıl başladı:
2000’lerin başında konferans vermek üzere Hatay’a ve İskenderun’a gitmiştim. İskenderun’da çarşı gezisi sırasında bir bakkal dükkanında gördüm kömbe kalıplarını. Aklıma ilk gelen mutfağımızda dekorasyon malzemesi olarak kullanmaktı, mevcut 5 çeşidinden de aldım. Kalıpları çok sevmiştim, bilahare İstanbul Tahtakale’de dolaşırken bulduğum farklı örneklerden de alarak birikimimi çoğalttım. Konuyla ilgili araştırmalarım sırasında Şahin Kadınoğlu ve günümüzde Berk Yeşilkaya’nın yönettiği Kaya Ağaç Ürünleri’nin kurucusu Temim Yeşilkaya’ya ulaştım, atölyelerinde ziyaret ettim. Böylelikle koleksiyon 130 parçayı aştı.
4) Koleksiyon konusu kömbe kalıpları üzerine:
Bu koleksiyon Hatay ve çevresinde yüzyıllardır “kömbe”, Mersin ve çevresinde “kerebiç” adıyla anılan bir çeşit kurabiyeye pişirilme aşamasından önce şekil vermek için kullanılan tahta kalıp örneklerinin bir araya getirilmesinden oluşmaktadır. Yöresel ismi pasta kalıbıdır.
Kömbe 3 farklı boyutta imal edilir. Küçük boy olanına “Lokumluk” denmektedir, normal boyunun dışında bir de dev boyutlu olanı vardır ki buna da “Reyhanlı” denmektedir. Kalıp üretiminde belli bir aşamaya kadar testere ve torna kullanılmakta daha sonra sanatçılar tarafından kalıba “nakış” işlenmektedir. Bu nakışların işlenmesinde modeller nerede ise sınırsız gibi görünse de bazı modellerde nakışların çapaklarının iyice temizlenememesi hamurun kalıptan kolay ayrılamamasına neden olması sonucu halktan olumsuz tepkiler gelmesi üzerine bu modeller imalattan kaldırılmıştır.
Ülkemizde yaklaşık 40 yıldır kömbe kalıbı üreten iki atölye bulunmaktadır. Bunlardan ilki Şahin Kadınoğlu ve babası Celal Kadınoğlu’nun birlikte üretim yaptıkları atölyedir. İkincisi ise Temim Yeşilkaya’ya ait olup o da oğlu Berk Yeşilkaya ile birlikte üretim yapmaktadır. Üreticilerden Şahin Kadınoğlu bir röportajında en fazla 30 civarında model üzerinde seri üretim yaptıklarını söylemektedir. Ancak kendisiyle koleksiyon konusunda yaptığım söyleşiden sonra bana iki gün ayırmış, özel bir çalışma ile koleksiyonuma 81 farklı kalıp daha katmıştır. Temim Yeşilkaya ise sayıca çok daha büyük çapta üretim yapmakta olup nispeten daha modern tezgâhlar kullanmakta, büyükçe bir marangozhanede seri bir üretim gerçekleştirmektedir. Onun atölyesinde de 49 farklı model tespit ettim ve koleksiyona kattım. Bugün itibarı ile her iki atölyede üretim tüm hızıyla sürmektedir. Her iki ustanın eserleri kalıpların tutacak kısımlarında torna ile kendilerine has, adeta imza sayılabilecek şekilde çizdikleri çizgilerle birbirilerinden ayrışır. Bu sayede elimize aldığımız bir kalıbın hangi ustaya ait olduğunu kolaylıkla anlayabiliriz.
Ticari Hayatta:
Başta İstanbul olmak üzere yurdun pek çok bölgesine gönderilen kalıplar, yurt dışında da büyük rağbet görmede, Ortadoğu, Arap ülkeleri, Suriye, Filistin ve Kuzey Afrika gibi bölgelerde satışa sunulmaktadır. Her iki üreticimiz de Amerika’ya 20.000 ve 40.000 gibi sayılara ulaşan ihracatlar gerçekleştirmişlerdir. Bu bağlamda kömbe kalıbı fiyatlarının küçük ve orta boylarının 2019 yılı Mart ayında 3-5 TL, Reyhanlı tipinin ise 7-8 TL civarında olduğunu söylemeliyim. Verdiğim fiyatlar Hatay için geçerli olup ürünler İstanbul’da 3 katı fiyatla satılmaktadır.
Ek bilgiler:
Ek bilgiler:
Burada sergilenen 130 parçanın dışında her iki ustanın da tanımadığı iki farklı üretime de İstanbul’da rastladım, ustalarıma gösterdim, her ikisi de bunun Suriye yapımı ya da bir Suriyeli usta tarafından yapılmış olabileceğini söylediler.
İlk olarak 3 farklı çeşidini bulduğum sapında hiç desen olmayan, nispeten ağır bir ağaçtan imal edilen 3. tip kalıpların Kasım 2019 itibarı ile 7 farklı çeşidine tesadüf ettim. İşçilikleri vasatın çok altında idi. İstanbul piyasasında en ucuz fiyatla satılanlar bu türden kalıplardı, fiyatları 7 TL civarında idi.
Ustası belli olmayan 4. tip kalıplar ise son derece yumuşak bir ağaçtan (muhtemelen çam) daha küçük ebatta imal edilmişlerdi. Desenleri ise çok güzel, klasik kömbe kalıbı desenlerinden çok farklıydı. Perakende satıcılar çok ısrar etmeme rağmen imalatçı hakkında hiçbir bilgi vermediler. Bu metnin kaleme alındığı tarihte toplam 12 farklı çeşidine tesadüf ettim.
Koleksiyonumda Hatay’da kömbe kalıplarının sırtına ahşabı yakma tekniği ile resim yapan bir sanatçıdan da iki örnek bulunuyor. Ne yazık ki bu kişinin adını bilmiyorum, ileride bulursam onu da bu sitede paylaşırım.
Kömbe yapımı ile ilgilenenler mertsandalci.com sitesindeki videolardan yararlanabilirler.
Ek kaynaklar (videolar):
1- Kömbe kalıbı yapımı Şahin Usta
2- Kömbe yapımı
3- Kömbe baharatı yapımı
Sergilenme:
Bu koleksiyon yapılış amacına uygun şartlara haiz, ülkemizin en mükemmel lokantalarından biri olan SADE/Beş Denizler Mutfağı’nın Teşvikiye, Akkavak Sokağı No:36, 34365 Şişli/ İstanbul adresinde sergilenmek ve tüm hakları Sayın Adnan Şahin’de olmak kaydıyla 27.10.2019 tarihinde kuruma devredilmiştir.
Son Güncelleme:
28 Ekim 2019
Mert Sandalcı