Bu kitapçık Osmanlı tıp tarihinin otoritelerinden birinin, Sultan II. Abdülhamid’in başhekimliğini yapmış, Meclis-i Ayan azası, Sivil ve Askeri Hastahaneler Başmüfettişi Dr. Mavroyéni Paşa’nın (1817-1902), ekselansları Dr. Zambako Paşa’ya (1832-1913) gönderdiği Fransızca bir mektubun çevirisidir. Mektup yazıldığı dönemde ne denli önemli sayılmış olmalı ki 1892 yılında İstanbul, Cağaloğlu Yokuşunda 72 numarada bulunan Mahmud Bey Matbaası’nda küçük bir kitapçık olarak basılmış! Çevirisini yayınladığım metin 50 sayfa, ancak metnin bir virgülle sonlanıyor olması -her ne kadar konu bütünlüğü varsa da- kitapçığın eksik sayfaları olabileceğini düşündürmektedir.
Mektubu, bilimsel açıdan çok önemli bulmadıysam da, gerek yurt dışında bazı deri hastalıklarının ve bulaşıcı hastalıkların tedavilerindeki gelişmeleri -uyuz, lepra, kolera, veba gibi- anlatması gerekse bazı büyük şehirlerde hijyen sağlanması konusunda yapılanlar hakkında bilgileri içermesi bakımından ilginç buldum.
Ancak bu çeviriyi yapıp, mektubu yeniden yayınlamamda Mavroyéni Paşa’nın bu mektupta olayları ve kişileri tasvir ederken anlatımını engin bir mitolojik bilgi ile bezemesi ve kullandığı olağanüstü gösterişli lisan fazlasıyla etkili oldu. Tıp tarihimize mâl olmuş, bu iki önemli hekimin özellikle mitoloji ve tarih bilgileri karşında hayranlık duymamak elde değil!
Son olarak, günümüzde bu metnin lâyıkıyla anlaşılmasının çok zor olacağını düşündüğüm için mitolojik konularda ve bazı ilginç deyimlerde açıklamalar yaptım.
Ayrıca metinde adı geçen hekimlerin tümünü isim ve soyadları ile tespit edip haklarında kısa bilgiler verdim.
Keyifli okumalar dileği ile.
Mert SANDALCI 05.04.2016